W istocie mamy tu jednak do czynienia z za­wiązywaniem się złożonego w swej strukturze stosunku społecznego. Problemu funkcji autorytetu dotyka wiele studiów i artykułów w,tym tomie. Wydobędziemy z nich tylko pewne myśli wiodące. K. Szaniawski mówi o rojach autorytetu, które można w pewnej mierze przyporządkować pojęciu funkcji. Tworzenie standardów naukowych, wpływ na kierunki badań naukowych, kształtowanie stosunków wewnątrz świata nauki — oto takie funkcje. J. Szczepański, obok pozytywnego wpływu — przewodzenia w bada­niach, inspiracji naukowej i naukowego kierownictwa — przyjmuje także możliwość hamującego wpływu na rozwój myśli naukowej.

Studium J. Goćkowskiego poświęca wiele uwagi temu zagadnieniu. Jako pierwszy czynnik wyróżnia on rolę tego, kto staje się autorytetem i może (choć wcale nie musi) działać w tym kierunku. Czynnik drugi to krąg ludzi, którzy uznają danego twórcę teorii czy inspiratora badań za autorytet i po­zostają jego wyznawcami, wreszcie czynnikiem trzecim jest „kolegium” tych, którzy już mają pozycję autorytetów w danej gałęzi nauki i którzy nowego człowieka przyjmują niejako do swojego grona. Zarówno J. Goćkowski, jak i niektórzy inni autorzy poruszający to zagadnienie szczególną wagę przypisują pierwszemu z wymienionych czynników w procesie „stawania się” czy „kreowania” autorytetu.

Podział występujący przede wszystkim w naukach społecznych daje się odnieść i do nauki ogól­niej pojętej. J. Szacki zamyka swą kategoryzację uwagą, że aktualni mistrzowie mogą z czasem stawać się — i niejednokrotnie stają się — klasy­kami. Na rolę „klasyków” w naukach społecznych zwraca uwagę również Jadwiga Depczyńska w artykule traktującym o różnej roli autorytetu w nau­kach przyrodniczych i społecznych. Wskazanie dużej roli autorytetu w naukach humanistycznych i społecznych powtarza się w kilku pracach tego tomu. „Stawanie się” i „kreowanie” autorytetów to następny problem wyłaniający się w naszym zbiorze. Dotyka go wielu autorów, poczynając od J. Szcze­pańskiego, który stwierdza, że autorytet jest wytworem odbiorców.

W innym frag­mencie studium, ujmując rzecz bardziej w perspektywie historycznej, tenże autor ukazuje nieco inaczej kategorie autorytetów naukowych: są więc klasycy poprze4ząjący formowanie nauki (można by powiedzieć — każdorazowego jej etapu), są mistrzowie kanonu danej nauki, są wreszcie jej aktualni lu­minarze-koryfeusze. Cenny wkład do typologii daje Jerzy Szacki w studium Typy autorytetu w naukach społecznych. Są tu „klasycy” i „mistrzowie” — klasycy, którzy najczęściej należą już do przeszłości nauki, lecz pozostali żywi, toteż nauka stale odwpłuje się do ich osiągnięć, oraz mistrzowie, którzy aktualnie wyznaczają kierunki badań i teoretycznych dociekań.

Typ drugi stanowią autorytety techniczne, autorytety, jakimi cieszyli się i cieszą przedstawiciele różnych umiejętności technicznych; typ ten, z natury swej bardziej racjonalny, jest jednak przyporządkowany pożądanym zastosowaniom wiedzy do określonych celów praktycznych. Dopiero w dalszej kolejności autor przedstawia autorytety „epistemiczne” fundovyane w samych osiągnięciach poznania czy to porządku naturalnego, czy to ładu społecznego. Inne podziały typologiczne autorytetu w nauce znajdujemy w studium J. Goćkowskiego, który wyróżnia trzy. zasadnicze typy jednostek jako autory­tetów. Są nimi: luminarze-koryfeusze nauki, mistrzowie-nauczyciele, wreszcie typ określony mianem lidera-kapitana (organizatora nauki).

Kilku autorów dochodzi do tego zagadnienia w swo­ich wywodach. Sygnalizuje się jako niekorzystną i niebezpieczną sytuację (zdarzającą się tak w dziedzinie nauki, jak w innych zakresach działalności ludzkiej), kiedy autorytet urzędowy nie łączy się z autorytetem osobistym. Autorytety w nauce wyróżnia się także na innych płaszczyznach. Docho­dząc charakteru autorytetu na płaszczyźnie społeczno-kulturowej, Z. Kowalew­ski wskazuje dwa przede wszystkim typy autorytetu, głęboko osadzone w tradycji historycznej. Pierwszy typ przedstawia autorytet charyzmatyczny, w którym komponentą jest element irracjonalny, związany z samym pojęciem charyzmy.

W tym ujęciu autorytet ma charakter racjo­nalny, natomiast prestiż sprowadza się do czynników o charakterze irracjo­nalnym. Zdaniem J. Sztumskiego to rozróżnienie daje się zastosować także do sfery działalności naukowej, przy różnym układzie czynników autorytetu i prestiżu w relacjach między uczonym a środowiskiem, w jakim on działa, a także autorytetu i prestiżu przypadającego grupie lub instytucji. Rozróżnienie autorytetu i prestiżu połączył J. Sztumski rozróżnieniem autorytetu osobistego i autorytetu urzędowego (związanego ze stanowiskiem zajmowanym w instytucji). Zachodzi możliwość wielorakich powiązań autory­tetu (i prestiżu) osobistego z autorytetem (lub prestiżem) właściwym danemu stanowisku urzędowemu.

Określenia lub poszukiwania określeń autorytetu naukowego na takiej racjonalnej (lub przynajmniej dającej się racjonalnie uzasadnić) podsta­wie znajdują się w wielu zamieszczonych tu artykułach i studiach, niemniej jednak autorzy nie ograniczają się do takiej płaszczyzny ujęcia. J. Szczepański mówi o autorytecie moralnym, K. Szaniawski podkreśla komponentę postawy etycznej w autorytecie. .W pojęciu autorytetu społecznego (J. Szczepański) mieści się także widzenie roli autorytetu, która wychodzi poza sam krąg ludzi nauki. Pojęcie autorytetu naukowego nasunęło także potrzebę dalszych rozróżnień. J. Sztumski podaje rozróżnienie autorytetu i prestiżu w nauce, oparte na określeniu tych pojęć jako pojęć ogólnych przez węgierskiego socjologa dawnej generacji – Leopolda.

Próby definicji idą głównie w kierunku przedmiotowego określenia autory­tetu w nauce. Jan Szczepański wyróżnia autorytet zyskany dzięki wybitnym osiągnięciom badawczym i teoretycznym; inny typ przedstawia autorytet twórcy szkoły naukowej; jeszcze inny ma podstawy w zajmowaniu kierow­niczych stanowisk w organizacjach i instytucjach naukowych. Wszystkie te odmiany tworzą się w obrębie samej nauki, jako szczególnego rodzaju dzia­łalności kulturalnej. Na podobnej płaszczyźnie ujmuje zjawisko K. Szaniawski, wskazując autorytet uczonego oparty na wysokiej kompetencji w danej dzie­dzinie nauki.

Tenże autor wskazuje niespójność intuicji znaczeniowych łączących się z terminem „autorytet naukowy”. Jest więc zrozumiałe, że w obecnym, raczej wstępnym stadium badań i dociekań nad autorytetem w nauce nie wszystkie ujęcia autorytetu, jakie występują w tym zbiorze studiów, dają się sprowadzić do jednej jego definicji. Na konferencji w Karpaczu rozpatrywano zagadnienia autorytetu na płasz­czyźnie podmiotowej i przedmiotowej. Tak jest i w tym, opartym na materia­łach z konferencji, tomie. Na pytanie: Czyj autorytet? — padają odpowiedzi, iż autorytet; może mieć w nauce jednostka, grupa, instytucja. Niektórzy autorzy (przykładowo: Janusz Sztumski, Janusz Goćkowski) wyraźnie zazna­czają możliwość indywidualnego i pozaindywidualnego charakteru podmiotu, któremu przypisuje się autorytet naukowy, jednakże skupiają oni uwagę na zjawisku autorytetu człowieka-jednostki w nauce i zagadnieniom tak pojmowanego’ autorytetu poświęcają głównie uwagę.