1. Faktycznie w sferze autorytetu naukowego zachodzi wielość wzajemnych oddziaływań, niesprowadzalnych do jednego czynnika, które i z te­go punktu widzenia każą podawać w wątpliwość domniemaną czy postulo­waną prostotę zjawiska.Już we względnie prostym przypadku, gdy stosunek autorytetu tworzy się rozwija między jednostką a otaczającym ją węższym lub szerszym kręgiem, ujawnia się wielość elementów występujących w tym stosunku. Jeśli kory­feusz nauki czy mistrz kształtujący młodych adeptów oddziaływa na krąg go otaczający, jasne jest, że zyskuje lub zyskał już uznanie w tym kręgu, niepodobna sobie przedstawić, by bez uznania u otaczających go ludzi mógł stawać się dla nich autorytetem. Funkcja autorytetu nie sprowadza się jednak do biernego uznania.

Otóż autorytet w różnych dziedzinach, i właśnie w dziedzinie nauki, to najczęściej (nie zawsze) stosunek między jednostką a wielością osób, które dają się opisać jako krąg społeczny, grupa społeczna lub społeczne środowisko. Dodajmy, że (co jest charakterystyczne dla organi­zacji nieformalnej) granice tego kręgu czy środowiska są niekoniecznie ściśle określone. Niejednokrotnie zdarza się, że autorytet naukowy działa w ściślej­szym i szerszym kręgu, ponadto istnieją różnice w sile i stopniu tego od­działywania, różnice trudno wymierne lub w ogóle niewymierne. Już.z tych względów autorytet w nauce należy do bardziej złożonych postaci stosunku społecznego. Mogłoby się zdawać natomiast, że określony zakres oddziały­wania – nauka czy jej poszczególne dziedziny – sprzyja względnej prosto­cie tego stosunku.

1. Teoria socjologiczna uczy, że każdy stosunek społeczny ma swą stronę schematyczną i spontaniczną; jed­nakże nasjlenie pierwiastków jednego i drugiego rodzaju nie jest jednakowe. To, że autorytet w nauce kształtuje się na płaszczyźnie nieformalnej orga­nizacji życia społecznego (jakkolwiek niekoniecznie ogranicza się do tej płasz­czyzny i może mieć współczynniki formalne), sprawia, że pierwiastki spon­taniczne są istotne w jego tworzeniu się i utrzymywaniu. Stosunki społeczne bywają układami mniej lub więcej złożonymi. Po części zależy to od tego, czy są to stosunki między osobami jako poszczegól­nymi jednostkami, czy też zachodzą między grupami społecznymi lub wielo­osobowymi instytucjami.

Autorytet naukowy jest szczególnie ważną postacią stosunku społecz­nego w kręgach i grupach społecznych skupiających ludzi nauki. Jak w każ­dym stosunku społecznym dwa ciągi zachowań i działań ludzkich spotykają się tu i wzajemnie zazębiają. Stosunki społeczne zachodzą między osobami (także zespołami osób, grupami społecznymi), które mają określone pozycje społeczne i którym z tej racji przypadają dające się rzeczowo określić zadania. Sprzyja to wytwarzaniu się w stosunku społecznym schematycznych form zachowania się i działania obu stron, temu, że stosunek realizuje się według pisanych lub niepisanych reguł, wzorów, norm społecznych. Równo­cześnie stosunek społeczny niesie po każdej ze stron ładunek treści osobo­wych, które czynią go stosunkiem żywym i sprawiają, że przejawia się on w spontanicznych zachowaniach i działaniach.

Autorzy, którzy zabrali głos*w tym zbiorze, nie doszli do jednolitej definicji autorytetu, jednakże większość wypowiedzi wykazuje zbieżności w wi­dzeniu i ujmowaniu tego zjawiska. Oto ważniejsze punkty, w których można dopatrzeć się zbieżności poglądów:Autorytet w nauce występuje w dziedzinie nauki pojmowanej jako osobna sfera działalności ludzkiej. Nie dotyczy, przynajmniej bezpośrednio, nauki jako wytworu.   Działalność naukową w ogóle i działalność w każdej dziedzinie i    każdej specjalności naukowej prowadzą ludzie czy to w ramach formalnej organizacji (w szkołach, instytutach, zakładach), czy to w nieformalnego typu grupach i kręgach społecznych. Jak to bywa w innych dziedzinach życia społecznego, „organizacja nieformalna” „nakłada się” na „organizację formalną” w licznych przypadkach, co zresztą bynajmniej nie oznacza, by między jednym a drugim układem stosunków nie mogły zachodzić — i nie zachodziły faktycznie — znaczne nieraz rozbieżności.

Jerzy Łanowski sięgając jakby do prahistorii problemu kreśli portret greckiego uczonego. Spraw bardzo ważnych dla nauki współczesnej dotyczą wnikliwe uwagi Jana Baszkiewicza na temat stosunku autorytetu naukowego i krytyki naukowej. Na przykładzie nauk historycznych Władysław Czapliński demonstruje niezbędność autorytetu dla pracy naukowej, lecz równocześnie podkreśla potrzebę krytycznego odnoszenia się do autory­tetów. Rola środowiska, ilustrowana na przykładzie wrocławskiego środowiska matematycznego, zagadnienie kariery naukowej, sprawy naukowego kierow­nictwa – wszystkie te tematy bezpośrednio lub pośrednio odniesione do zjawisk autorytetu w nauce, poruszone w przyczynkach Elżbiety Jabłońskiej i     Bertolda Łysika, Krzysztofa Pigonia, Jerzego Skowrońskiego – wskazują, że w naszym zbiorze znalazły się podejścia do problemu autorytetu w nauce nie tylko ufundowane na założeniach teorii socjologicznej, lecz wynikłe także z samych doświadczeń życia naukowego i refleksji nad nimi.

Przedstawia dwa prawzory autorytetu w dzie­dzinie poznania filozoficznego i naukowego: Platona i Arystotelesa, prze­ciwieństwa w ich stawaniu się i trwaniu. Poprzez przykładowe analizy roli niektórych autorytetów w późniejszym rozwoju nauki dochodzi do zagadnienia przejścia od autorytetów w nauce do nauki autorytatywnej, zagadnienia, które może być wysuwane zwłaszcza w nowoczesnym przyrodoznawstwie. Wydobywa też dwa rysy charakterystyczne dla nowożytnego i szczególnie nowoczesnego okresu w dziejach nauki: zastępowania autorytetów uniwersal­nych autorytetami specjalistycznymi oraz ograniczenia czasowego trwania, ważności autorytetu.W ramach szerszej koncepcji autorytetu znajdują się również studia i arty­kuły z pogranicza zagadnień autorytetu i innych kwestii czy to socjologii nauki, czy to polityki naukowej.

Niektórych uczestników konferencji w Karpaczu zajmowało zagadnienie możliwości badań empirycznych nad autorytetem w nauce, próby ujmowania tego zjawiska zgodnie z postulatami metodologicznymi operacjonizmu. Elżbie­ta Kałuszyńska i Nina Kraśko poddały rewizji z tego punktu widzenia pojęcie autorytetu i rozróżniły dwa jego znaczenia — autorytet jako wpływ autorytet jako uznanie; wpływ na innych ludzi czynnie zajmujących się nauką oraz uznanie w kręgu świata naukowego. Elżbieta Neyman — dodając pewne uwagi krytyczne — referuje dane o badaniach prowadzonych przez kilku autorów amerykańskich za pomocą Science Citation Index nad często­tliwością cytowania poszczególnych autorów, jako swoistym wskaźnikiem au­torytetu naukowego.

Kilku autorów porusza temat autorytetów sztucznie tworzo­nych, ustanawianych instytucyjnie, nie popartych ani osiągnięciami w nauce, ani innymi elementami autorytetu osobowego. Najbardziej ważkim przy­czynkiem jest tu Legenda naukowa Adama Podgóreckiego. Autor mówi 0   tworzeniu się legendy w nauce na temat wielkości autorytetu poszcze­gólnych jednostek i świadomego tworzenia takich legend. Przedstawia legen­dę w realistycznym kontekście procesów zachodzących niejako za kulisami nauki dzisiejszej, wśród zmagań i rywalizacji w obrębie ilościowo zwiększo­nego świata nauki. Rozróżnia legendę dotyczącą przeszłości, teraźniejszości 1   przyszłości, analizuje socjologiczne komponenty powstawania i tworzenia takich legend.